Wat is het libertarisme in een beknopte beschrijving?
Libertarisme is een politieke filosofie dat stelt dat individuele vrijheid het grootste (politieke) goed is. Het stelt dat de staat c.q. de overheid sterk beperkt hoort te zijn in de macht en zeggenschap die het kan uitoefenen op de samenleving. Deze beperkingen behoren te gelden daar waar individuele vrijheid op onacceptabele wijze in het gedrang komt. De logische consequentie van deze filosofie is dan ook dat de overheid een zeer beperkt aantal taken zal hebben in het landsbestuur, en de rest gewoon aan de bevolking zelf dient over te laten. Dit betekent dan ook dat de bevolking niet alleen meer rechten en vrijheden zal hebben ten opzichte van staatsdwang, maar tevens ook meer verantwoordelijkheid zal moeten accepteren voor de gevolgen van de eigen beslissingen en keuzes.
Wat is het verschil met andere politieke filosofieën?
Andere politieke filosofieën zien voor de staat c.q. overheid een veel groter takenpakket bij het besturen van een land. Of het nu gaat om bestuur op het vlak van economie, zorg, onderwijs, infrastructuur, justitie, morele normen en waarden, een combinatie van dit soort onderwerpen of zelfs alle onderwerpen, vinden andere politieke filosofieën niet alleen dat een overheid een recht, maar zelfs de plicht heeft om zich met dit soort zaken te bemoeien, deze te reguleren en besturen, of zelfs te verbieden. Politieke filosofieën zoals het conservatisme, (neo-)liberalisme, socialisme, communisme, en fascisme zien allen voor de overheid een aanzienlijk grote of zelfs allesomvattende rol bij het besturen van het land en haar burgers. Alhoewel aanhangers van de meeste van deze filosofieën claimen dat ook zij voorstanders zijn van individuele rechten en vrijheden voor burgers, en voor beperkingen op de macht van de staat, blijkt in de praktijk dat dit slechts het geval is zolang het in overeenkomst is met de politiek filosofische limieten die daarop geplaatst worden. Zo kan een conservatief bijvoorbeeld stellen dat hij of zij voor individuele vrijheid en rechten is, maar dienen deze sterk beperkt te worden op het (al dan niet religieus) morele vlak, zoals bijvoorbeeld als het gaat om abortusrecht, drugsgebruik, en homo-gelijkheid. Een socialist kan stellen dat hij of zij voor individuele rechten en vrijheid is, maar dienen deze volgens hem of haar beperkt te worden op het vlak van economische vrijheid en onafhankelijkheid. Het verschil tussen dit soort filosofieën en dat van het libertarisme is dan ook dat het libertarisme voor een zeer grote mate van individuele vrijheid en rechten is op elk vlak van het dagelijks leven. Hierbij maakt het slechts een uitzondering voor die situatie waar een persoon of groep agressie initieert tegen anderen.
Waarom lijken verschillende aanhangers van het libertarisme vaak zoveel verschillende dingen te zeggen?
Net zoals er verschillende takken van conservatisme, van progressivisme en andere politieke filosofieën zijn (denk aan paleo-conservatisme en neoconservatisme, aan sociaaldemocratie en communisme, aan klassiek liberalisme en neoliberalisme, enzovoorts), zijn er ook verschillende takken binnen het libertarisme. Zo is het libertarisme bijvoorbeeld onder te verdelen in het minarchisme (een zeer beperkte overheid) en het anarchisme (een overheidloze samenleving). Verder ook tussen links-libertarisme en rechts-libertarisme (waarbij het verschil zit in de economische inzichten of in de mate van politieke correctheid over sociale rechtvaardigheid). Daarbij komt bovendien ook dat sommige onderwerpen dusdanig complex zijn, dat libertariërs er onderling nog steeds over van mening kunnen verschillen, zoals dat ook bij progressieven en conservatieven het geval kan zijn. Tenslotte kan het gebeuren dat iemand zichzelf wel identificeert als libertariër, maar dat qua waardenstelsel uiteindelijk toch niet is, omdat hij voor de overheid een groter takenpakket ziet dan het libertarisme rechtvaardigt. Soms heeft dit te maken met onwetendheid of met onderdeel willen uitmaken van een in populariteit stijgende contra-culturele groep (vooral in de V.S.), en soms met het doelbewust het libertarisme willen presenteren als iets anders dan het is, om het potentiele succes van een libertarische trend of beweging te beperken.
Waarom lijken zo weinig mensen, vooral buiten de V.S., te weten wat libertarisme is?
Omdat het libertarisme een politieke filosofie van de individuele vrijheid is, is het vooral buiten de V.S. betrekkelijk onbekend. Dit is voornamelijk omdat landen buiten de V.S. geen traditie van individuele vrijheid hebben, maar van collectivisme en van een sterke centrale overheid. De V.S. vormt hier een uitzondering op omdat het land gebaseerd en gesticht is op beginselen van veel individuele vrijheid en een beperkte overheid. Zie daarvoor de Amerikaanse oorlog voor onafhankelijkheid van het Britse koninkrijk, en de bekende grondwet van de V.S. De onafhankelijkheidsstrijd van de V.S. was er een die gebaseerd was op een hang naar het politieke individualisme, terwijl revoluties buiten de V.S. vaak gebaseerd waren op politiek collectivisme. Bekende voorbeelden hiervan zijn de Russische revolutie en de Franse revolutie. Geschiedkundig is bekend dat zij die verdacht werden van “reactionaire denkbeelden” vaak ter dood veroordeeld werden door de machthebbers na deze revoluties. In Frankrijk was er de guillotine, en in Rusland werden vermoedde reactionairen gevangen genomen, naar werkkampen in Siberië gestuurd of geëxecuteerd door de communistische leider. Van Nazi-Duitsland is het bekend dat opponenten van het regime ook niet bepaald menswaardig werden behandeld, en Joden werden de facto gezien als vijanden van de Nazistaat. Wat de Holocaust verklaart. Het verschil tussen het opkomen voor individuele vrijheid, en opkomen voor collectivistische waarden is dat het ene onafhankelijkheid toelaat terwijl het andere juist conformisme af wil dwingen. Morele of politieke afwijkingen wordt in het laatste geval dus vaak bestraft. In de loop der eeuwen is de mate van afkeuring en bestraffing voor non-conformisten in het grootste deel van het niet-Amerikaanse westen wel afgenomen, en worden individuele rechten in veel grotere mate gerespecteerd. Echter spelen deze nog steeds maar een beperkte rol, omdat de traditie en cultuur van het niet-Amerikaanse westen er nog steeds een is van collectivisme. Daar waar collectivistisch ingestelde overheden het voor het zeggen hebben, zullen zij geneigd zijn om middels propaganda, censuur, of het moreel sterk afwijzen van andere politieke geluiden, deze afwijkende politieke filosofieën buiten het publieke bewustzijn te houden, of anders deze denkwijzen te demoniseren of ridiculiseren, onder andere met behulp van misinformatie, logisch onhoudbare argumenten (drogredeneringen), of persoonlijke aanvallen op het karakter van aanhangers van deze afwijkende filosofieën. Het is dan ook frappant genoeg de macht over de samenleving en haar instituties, die het de overheid mogelijk maakt om deze tactieken te gebruiken tegen filosofieën die haar functioneren en zelfs bestaansrecht bekritiseren. Hiermee wordt tevens duidelijk dat de overheid er niet voor iedereen is (alhoewel wel iedereen belasting dient te betalen en de wet dient te gehoorzamen), dat het niet iedereen gelijk behandelt, en dat het aan machtsmisbruik doet via door belastingbetaler gefinancierde instituties door voor eigen parochie te preken.
Dit is slechts een enigszins beknopte opsomming van de redenen dat het libertarisme buiten de V.S. weinig voet aan de grond heeft weten te krijgen.
Buiten het Westen hebben regeringen over het algemeen nog meer macht over hun samenlevingen en bevolkingen. Vele niet-Westerse landen hebben zelfs nog geen fatsoenlijke democratie en daarbij behorende basale mensenrechten. Het moge duidelijk zijn dat in deze landen iets als het libertarisme nog effectiever buiten het publieke bewustzijn kan worden gehouden.
Zijn er eigenlijk wel ooit libertarische samenlevingen geweest?
Het concept van de staat bestaat slechts voor 3% van de tijd die het menselijk bestaan op deze planeet in beslag neemt. Dit betekent dus dat 97% van de tijd die de mens op Aarde heeft rondgelopen, een tijd van politiek libertarisme was. Met andere woorden, in de politieke zin, omdat 97% van de tijd van het menselijk bestaan er een was zonder staat en overheid, was de Aarde libertarisch. In de sociale zin was dit anders, omdat individuele vrijheid en rechten wel in de sociale zin werden geschonden. De geschiedenis van de mensheid is er een vol agressie, ook toen er nog geen overheden bestonden. Desondanks werd er nooit agressie in morele zin gelegitimeerd, zoals dat nu wel het geval is bij overheden. In het heden wordt er niet alleen agressie geïnitieerd zoals altijd het geval was; in het geval van de overheid worden we zelfs geacht te geloven en accepteren dat hun agressie jegens vredige en onschuldige mensen moreel gerechtvaardigd is. Er is dus wezenlijk niet veel veranderd, behalve de schaal waarop agressie wordt uitgevoerd. Zo zijn hedendaagse oorlogen veel grotere en verwoestender strijdtonelen dan stammenstrijden vroeger ooit waren, en worden er soms hele genocides gepleegd. En zo wordt er dus ook op grote, maatschappelijke schaal agressie gepleegd, dat vele mensen niet als zodanig herkennen omdat het hun leven lang moreel gelegitimeerd is geweest, volgens de overheid. Als niet-overheid personen zouden doen wat voor overheidspersoneel dagelijkse kost is, dan zouden deze activiteiten worden herkend als massale en onrechtvaardige vormen van dwang, dreiging en agressie jegens onschuldige en vredige burgers.
Ook in de tijdspanne dat overheden hun intrede al hadden gedaan in het menselijk bestaan, zijn er voorbeelden geweest van libertarische samenlevingen. Zo zijn er libertarische samenlevingen geweest in Ierland en IJsland. Op kleine schaal leven inheemsen nog steeds een libertarische levensstijl. En in het koloniale tijdperk van wat nu de Verenigde Staten wordt genoemd, heeft de staat Pennsylvania een tijdlang als libertarische samenleving gefunctioneerd, omdat zij zonder gevolgen de edicten van de gouverneur en koloniale overheid van de kolonie hebben kunnen negeren. Ten opzichte van het Britse koninkrijk hebben feitelijk alle Amerikaanse kolonies vaak als libertarische kolonies gefunctioneerd, door de wetten en reguleringen van de Britse troon en het Britse parlement gewoon te negeren. Dit heeft uiteindelijk zoals bekend geleid tot de Amerikaanse revolutionaire oorlog om onafhankelijkheid.
In Nederland is er sprake van een libertarische samenleving geweest toen het een nachtwakerstaat was, alhoewel dit uiteindelijk niet lang geduurd heeft.
Op het sociale vlak leeft vrijwel iedereen een libertarisch leven. Zolang men immers niet met de overheid van doen heeft, gaat men volledig vrijwillige relaties en betrekkingen aan met anderen. Een vriendenkring is samengesteld uit het libertarische principe van de vrije keuze, en niet uit dwang of agressie. Hetzelfde geldt voor liefdesrelaties en het seksleven. Alhoewel de overheid zich in grote mate bemoeit met de bedrijfswereld, bedrijven burgers feitelijk op libertarische wijze handel met bedrijven. Men kan immers zelf kiezen welk product men aanschaft, en bij welke winkel. Feitelijk gezien is elke vrije keuze in het leven een libertarische. Het libertarisme is dus helemaal niet vreemd, en ook niet zeldzaam. Het is zelfs alledaags en heel normaal. Althans, op het sociale vlak. Het is slechts op het politieke vlak dat vrije keuze vrijwel geen rol speelt en er sprake is van dwang en (dreiging met) agressie. Men kan bijvoorbeeld kiezen hoeveel men uitgeeft aan kleding, levensmiddelen of aan het decoreren van een huis, maar men kan niet zelf kiezen hoeveel men uitgeeft aan de overheid. De overheid is als een dienstverlener die iedereen verplicht zijn klant te worden, en de klant vervolgens duidelijk maakt hoeveel hij dient te betalen, voor diensten waar hij niet om heeft gevraagd. Stel je eens voor dat Albert Heijn, of een schoonmaakbedrijf op die manier zijn klanten zou behandelen.
Welke rol heeft het libertarisme voor de overheid dan wel in gedachte?
De rol die het meest ruime begrip van het libertarisme in gedachten heeft voor een overheid, zijn die taken die een bevolking als zodanig niet zelf goed lijkt te kunnen regelen, en waarvan gesteld kan worden dan men het er vrijwel unaniem mee eens is dat die taken wel dienen te worden vervuld. Bij het meest ruime begrip van het libertarisme komt het hier neer op organisatorisch ingewikkelde taken als de landsverdediging tegen mogelijke buitenlandse agressie, politie en justitie, en de infrastructuur (wegenbouw en dergelijke). Daar waar niet gesteld kan worden dat er vrijwel unanieme overeenstemming is dat taken dienen te worden verricht, of waar particulieren (individuen of groepen) die taken zelf kunnen verrichten, stelt het libertarisme dat een overheid er geen rol heeft te vervullen. Dit betekent o.a. dus geen rol in het onderwijs, de zorg, de economie, het bereiken van sociale en/of financiële gelijkheid, en buitenlandse militaire of humanitaire missies, om maar enkele bekende en voor lief genomen voorbeelden te noemen. Over een rol voor overheden bij deze onderwerpen bestaat namelijk geen unanimiteit, of het betreft onderwerpen die overgelaten kunnen worden aan burgers, of beiden.
Is democratie niet libertarisch?
Nee, want het libertarisme draait om het recht van individuen om hun leven te leiden zoals zij dat willen, mits zij ditzelfde recht van anderen maar respecteren. Hierbij is op zijn meest ruimte voor een zeer beperkte overheid. Democratie draait om de wil van een numerieke meerderheid die deze wil met dwang en (dreiging van) agressie oplegt aan iedereen, middels een overheid. Hiermee is democratie per definitie collectivistisch (wil van de groep boven het individu), terwijl het libertarisme individualistisch (wil van het individu boven de groep) is. I
In de meest letterlijke zin heeft democratie geen grenzen. De meerderheid bepaalt ten alle tijden. Dit kan dus ook mensenrecht schendende gevolgen hebben. Als hierop beperkingen worden gelegd, kan dit slechts gebeuren door ofwel de overheid (die hiermee meer macht toont te hebben dan de meerderheid van de bevolking, waarmee aangetoond wordt dat de democratie een farce is, en er in werkelijkheid een dictatuur van een overheid is), ofwel door de meerderheid zelf. Maar dit laatste zou inhouden dat het zichzelf totaal tegenspreekt en is in de logische zin dus niet mogelijk. Ware democratie beschermt minderheden dus helemaal niet. Want als een minderheid (bijvoorbeeld politieke machthebbers) een democratische meerderheid kan overrulen, is er geen sprake van democratie.
Minderheden worden wel beschermd in de libertarische filosofie. In de libertarische filosofie is de meest voorkomende, en de meest kwetsbare minderheid namelijk het individu, die in alle andere politieke systemen als minderwaardig wordt gezien aan groepsbelangen (waaronder dus die van een democratische meerderheid). In de libertarische filosofie mogen individuen niet worden onderdrukt met dwang of agressie; dus ook niet door de overheid of door een democratische meerderheid, en om geen enkele reden, dus ook niet religieuze, etnische, sekse, seksuele geaardheid of welke andere redenen dan ook. Elk persoon is een individu en volgens het libertarisme heeft elk individu hetzelfde beslissingsrecht over zijn eigen leven.
In andere politieke filosofieën (al dan niet in democratische vorm), kunnen individuen die meer hebben dan andere individuen, met dwang of agressie worden behandeld om zogenaamde “minderheden” te bevoordelen, terwijl een individu nota bene de kleinst mogelijke minderheid is. Zij die fysieke macht kunnen uitoefenen over anderen, kunnen per definitie geen minderheden zijn in de zin van hun uiteindelijke zwakte. Niet alleen kunnen zij immers hun zin krijgen door middel van fysieke dwang of geweld, dankzij de staat krijgen zij nota bene juist hun zin. De zogenaamde minderheden of zwakkeren van de samenleving, blijken hierdoor dus juist de sterkste te zijn, omdat zij middels fysieke dreiging of geweld (van henzelf of dat van de staat) gedeeltelijk of geheel hun zin krijgen, in plaats van door middel van de rede, talent of succes.
De enige politieke filosofie die dus echt voor de minderheden en de zwakkeren opkomt, is het libertarisme, omdat het elke vorm van fysieke dwang of geweld afwijst, gebruikt door wie dan ook, en ieder individu toestaat om slechts middels de rede, talent, succes, overtuigingskracht, toewijding, geluk, of andere niet-gewelddadige eigenschappen of omstandigheden hun doel te bereiken, persoonlijk geluk te bewerkstelligen of hun leven in te vullen volgens eigen wensen.
Al het andere is afhankelijk van geweld of dreiging met geweld. Alle andere politieke filosofieën draaien de facto precies om die “recht van de sterkste” die de libertarische filosofie juist wordt aangewreven.
Democratie is niets meer dan een vernislaag om de schijn van legitimiteit te geven aan de specifieke vorm van geweld die wordt toegepast op mensen, die op vredige wijze hun eigen leven willen leiden.
Verder in de reeks:
- Deel 2 van “Libertarisme voor Beginners”: Wat Libertarisme niet is.
- Deel 3 van “Libertarisme voor Beginners”: Logica.
- Deel 4 van “Libertarisme voor Beginners”: Universele en Objectieve Moraliteit.
- Deel 5 van “Libertarisme voor Beginners”: Individualisme versus Collectivisme.
- Deel 6 van “Libertarisme voor Beginners”: Ethiek
